Clubs als DNB en het IMF brengen een paar keer per jaar een rapport uit waarin gepoogd wordt om risico’s van financiële instabiliteit te benoemen. Vaak zijn die rapporten niet zo belangwekkend, want de dingen lopen in de regel zoals ze moeten lopen. Dit keer is het andere koek.
Vorige week vond DNB-president Klaas Knot het Overzicht Financiële Stabiliteit van DNB belangrijk genoeg om zelf als spreekbuis te fungeren. Maar vooral heb ik gefascineerd naar de briefing van het IMF gekeken over hun Global Financial Stability Report.
Tobias Adrian, de eindverantwoordelijke voor dit rapport, zei letterlijk: “Quantitatively, the kind of level of risk we are flagging at the moment is the highest outside of acute crises.” De hoogste alarmfase vóór een werkelijke crisis dus. Die kwam wel even binnen.
Het is niet zo moeilijk te reconstrueren waar die potentiële crisis vandaan komt. We hebben jarenlang te maken gehad met een extreem lage rente. De lage rente nodigde natuurlijk uit tot schuldopbouw, die dan ook plaatsvond. Zo groeide de ‘leverage’ door de hele economie.
Sterkste rentestijging sinds heugenis
Toen de inflatie opliep, hebben centrale banken als de ECB en de Fed die eerst gebagatelliseerd. In de laatste maanden zijn ze in paniek geraakt en inmiddels wordt de officiële rente met reuzestappen verhoogd. De kapitaalmarkt had iets sneller in de gaten wat er gebeurde en de marktrente zette al direct na de jaarwisseling een stijging in.
Inmiddels is het effectieve rendement op bijvoorbeeld Nederlandse staatsleningen vanaf het begin van het jaar met bijna 3 procent gestegen. Dat is de grootste stijging over een tienmaandsperiode ooit! (nou, ooit, ik ben niet verder terug gegaan dan 1962). Hoewel het absolute renteniveau nog altijd laag is, is hier dus sprake van een uitzonderlijk sterke, zelfs historische rentestijging.
Tja, wat denk je dat er gebeurt als de rente eerst lang extreem laag is waardoor zich een hoop leverage in de economie opbouwt en vervolgens de rente in recordtempo stijgt? Je hoeft echt geen Einstein te zijn om te begrijpen dat er dan problemen komen.
Doordat centrale bankiers er nu van overtuigd zijn dat ze daadkrachtig door moeten gaan met renteverhogingen tot ze de inflatie de baas zijn, ligt er nog meer in het verschiet. Ze zullen zich door een forse groeivertraging of een recessie niet snel op andere gedachten laten brengen. De combinatie van een recessie met een toenemende kans op financiële instabiliteit is bepaald niet fijn.
Een zeldzame ziekte
Ik mag op het ogenblik nogal eens een inleiding houden. Dan breng ik het risico van financiële instabiliteit ter sprake. Ik verwacht dat ik mijn toehoorders daarmee de stuipen op het lijf jaag, maar dat is meestal niet zo. Ze kijken me glazig aan en lijken te denken dat financiële instabiliteit iets is als een ernstige, maar zeldzame ziekte: heel vervelend voor degenen die het raakt, maar dat zijn ze zelf gelukkig niet.
Mis poes! Ik zou mijn toehoorders en iedereen die het wil horen willen oproepen er nog eens goed over na te denken. Nu al is het IMF in opperste staat van paraatheid vanwege de dreigende financiële instabiliteit. Er is de laatste jaren een zee van liquiditeit en leverage opgebouwd. De rente is ongekend sterk gestegen en panikerende centrale bankiers schakelen nog een tandje bij.
Wil je weten wat er gebeurt als ‘de pleuris uitbreekt’? Simpel: dan is er nauwelijks liquiditeit in financiële markten. In paniek geraakte beleggers proberen koste wat het kost van hun stukken af te komen. Scherpe koersdalingen zijn het gevolg. Het kredietproces verlamt vanwege hogere kredietrisico’s, ook al hebben banken stevige buffers. De milde recessie wordt dan een diepe en de herstelkracht van de economie verzwakt.
Het goede nieuws kan zijn dat de inflatie volgend jaar misschien snel genoeg daalt om de rentestijging af te buigen en centrale bankiers uit hun paniekstand te halen. Gebeurt dat niet, dan wordt financiële instabiliteit meer en meer een reëel scenario.
Han de Jong is voormalig hoofdeconoom van ABN Amro. Hij schrijft wekelijks voor Investment Officer over economie en markten. Meer informatie over zijn visie kunt u lezen op Crystal Clear Economics.
