Het voordeel van een van de acties van president Trump is dat veel meer mensen dan voorheen de afkorting DEI kennen. Het staat voor beleid gericht op diversity, equity and inclusion, ofwel diversiteit, gelijkwaardigheid en inclusiviteit.
Het jammere is dat Trump dit beleid in de ban heeft gedaan voor alle Amerikaanse bedrijven die zaken (willen) doen met de federale overheid. Sterker nog, ambassadeurs hebben blijkbaar de opdracht gekregen om wereldwijd bedrijven aan te sporen hun DEI-beleid stop te zetten als ze nog zaken willen doen met de Amerikaanse overheid. Opvallend genoeg hebben veel bedrijven dat inderdaad gedaan.
Afscheid van ons bekende waarden
Trumps decreten gaan veel verder dan alleen het DEI-beleid. Hij zet allerlei waarden bij het grofvuil die aan de basis liggen van de westerse democratie en het internationale handels- en rechtssysteem. Op het oog lijkt het alsof er vanaf nu zonder waarden moet worden gehandeld. Wat overblijft is simpelweg het recht van de sterkste. En dan denkt elk weldenkend mens meteen: dat gaat helemaal niet.
Elke menselijke samenleving die verder is gekomen dan een oerbestaan, is gebaseerd op een stelsel van waarden en bijbehorende normen. Ik besef dat het ook te simpel is gedacht dat Trump en zijn entourage nu alle waarden hebben afgeschaft. Ze zijn vervangen door een set waarden die ik persoonlijk maar moeilijk als zodanig kan herkennen. De waarde van het gezag van de man over de vrouw. De superioriteit van het witte ras. De waarde van het goddelijk gezag over leven en dood. Die waarden worden alleen niet expliciet benoemd.
Trump is buitengewoon schimmig over het waarom van zijn handelen, afgezien van het verhaal dat iedereen heel rijk kan worden. Hijzelf lijkt een pure opportunist, zodat ik inderdaad zou kunnen denken dat het beleid zonder waardenset wordt gevoerd. Echter, achter hem staan financiers en beïnvloeders die wel degelijk een in mijn ogen vrij extreme waardenset hanteren, en veel geld spenderen om ultraconservatieve christelijke waarden te propageren binnen en buiten de VS.
Oneerlijk waardendebat
Helaas wordt het debat over waarden oneerlijk gevoerd. De programma’s van het Amerikaanse USAid zijn bijvoorbeeld stopgezet - niet omdat die organisatie een liberale waardenset hanteert, maar omdat er fraude zou worden gepleegd en verspreid, overigens zonder dat daar enig bewijs voor is geleverd.
Een ander goed voorbeeld van verhulling en/of oneerlijkheid over het waardendebat is de speech die vice-president Vance recent in München gaf. Hij sprak daar over het tekort aan democratie in Europa en over het belang van vrijheid van meningsuiting, juist twee waarden die overduidelijk door de decreten van Trump zijn aangevallen.
Expliciteren van waarden is noodzakelijk
Ik mocht het afgelopen jaar deelnemen aan een commissie van de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur ten behoeve van een advies over systeemfalen in het fysieke domein. We hebben in die commissie uitvoerig gesproken over het belang van waarden. Onze conclusie om vastgelopen maatschappelijke ontwikkelingen weer op de rails te krijgen was dat burgers, bedrijven en overheid meer moeten spreken over de waarden die achter beleid en gedrag liggen.
In de politieke beleidsvorming gaat het teveel over technocratische redenen en over geld. Ideologische veren zijn afgeschut, maar daarmee is voor heel veel mensen onduidelijk geworden waarom we dingen (moeten) doen en welk beleid waarom steun verdient. Het resultaat is versnippering en onzekerheid.
Binding met je mensen
Een serieus debat over waarden levert natuurlijk een conflict op. In zo’n debat kun je niet meer doen alsof je namens het gehele volk spreekt. Daarom worden veel waarden verhuld of in woorden omgedraaid. Kijk naar Poetin die zogenaamd het fascisme wil bestrijden in Oekraïne, of naar Marine Le Pen, die zichzelf recent vergeleek met Martin Luther King.
Waarden zijn ook verbonden aan belangen, die met kracht en soms verbaal geweld worden verdedigd. Maar een democratie is juist hiervoor gemaakt. Vanuit respect voor de gelijkwaardigheid van iedereen, duidelijkheid over de nagestreefde maatschappelijke waarden en in afweging van ieders belangen komen tot heldere besluiten die de samenleving beter maken. Daarom is het essentieel dat we het debat over waarden niet uit de weg gaan. Sterker nog, een bloeiende samenleving kan niet zonder een inspirerende en motiverende waardenset.
Dat geldt voor landen en hun politieke partijen, maar het geldt evenzeer voor organisaties als grote bedrijven. Zij kunnen in naam hun DEI-beleid wel stopzetten. Maar als ze het ook echt doen en vaag worden over de waarden van het bedrijf, zullen ze merken dat hun medewerkers onzeker worden en zich niet meer willen verbinden.
Bernard ter Haar heeft als topambtenaar gewerkt op de ministeries van Financiën en SZW. Op dit moment is hij bestuurder bij NLFI. Ter Haar schrijft maandelijks voor Investment Officer over de relatie tussen overheid en markt.
