Europa als Avondland. Europa als decadente samenleving die veel consumeert, maar niet meer tot vernieuwing in staat is. Wie moet je bellen als je Europa nodig hebt?
Regelmatig worden over Europa negatieve beelden geschetst. De Russische machthebbers kunnen dat heel goed. De Chinese en Amerikaanse publieke opinie kleurt Europa ook vooral negatief in. Europa is op zijn best een interessant museum. Europeanen doen er overigens soms ook ijverig aan mee. Zelfs in het Nederlandse bedrijfsleven hoor ik geregeld dat Europa niet echt meer meedoet in de wereldeconomie.
Europa is een lastige tegenspeler
Er is ook een ander beeld over Europa. Dat komt naar voren als je kijkt naar het gedrag vanuit andere geopolitieke blokken richting Europa. De Russische president Poetin zet veel menskracht in om Europa onzeker te maken en te destabiliseren. Alle signalen wijzen erop dat China datzelfde spoor volgt.
In de VS zien we interessant genoeg de leiders van de bigtech-industrie op dit moment enorm aanschurken tegen de komende president Trump. Dat is interessant, omdat ze binnen de VS eigenlijk niet zoveel hoeven te vrezen van hun nieuwe president. Mijn analyse is dat zij denken Trump te kunnen inzetten tegen dat lastige Europa dat allerlei wetgeving vormgeeft om de bigtech producten beter te kunnen reguleren en de bedreiging er voor de burger uit te halen, maar dat daarmee ook hun winstmodel voor Europa (en in navolging misschien op termijn ook wel in de rest van de wereld) ondermijnt.
De leiders van de deze industrie zien zichzelf geconfronteerd met een moeilijk te nemen barrière, namelijk de Europese Commissie. Dan zou het mooi zijn als Trump, die ook uit is op het creëren van onzekerheid in Europa, om het continent rijp te maken voor deals die gunstig uitpakken voor de VS, zich zou willen inzetten tegen de digitale regulering in de EU. Europa lijkt dus op het hakblok gelegd te worden van zowel Oost als West.
Europa is geopolitiek dus juist belangrijk
Gelukkig bewijzen deze activiteiten van zowel Rusland als de VS de grote betekenis die Europa in de wereld heeft. Centraal element in die betekenis is het principe van de democratische rechtsstaat waarin de belangen van de burger worden gerespecteerd. De Europese Unie wordt ook niet bestuurd vanuit macht, maar vanuit – meestal goed doordachte – wet- en regelgeving.
Voor de Russische autocratie is dat bedreigend, omdat de Russische burger er het verlangen aan zou kunnen ontlenen om ook in zo’n burgervriendelijke samenleving te willen wonen. Dat gevoel van bedreiging is natuurlijk ook heel reëel. De Sovjet-Unie is in de vorige eeuw immers al gesneuveld op de verloren concurrentie met het Westen op het gebied van maatschappelijke sturing.
Voor de superrijke bovenlaag van de VS is vooral de Europese wet- en regelgeving bedreigend. De EU-wetgeving op het terrein van de digitalisering loopt mondiaal voorop en zet belangrijke standaarden als het gaat om privacy en datagebruik. Ook de regelgeving op het gebied van de energietransitie en beheersing van de klimaatcrisis is verdergaand en ook effectiever dan in bijna alle andere gebieden in de wereld. En hoe gebrekkig soms ook, de publieke sociale zekerheid en veiligheid die we in de Europese landen aantreffen komt in de rest van de wereld niet veel voor.
Macht versus respect voor alle burgers
Respect voor de burger botst met de wens van de autocraten en oligarchen om te kunnen domineren op basis van militaire macht of van de economische macht van heel veel geld. Europa is dus lastig en wordt onder grote druk gezet met een scala aan machtsmiddelen. De hybride oorlogsvoering van Rusland is daar een voorbeeld van. Waar de VS mee gaan komen, zullen we nog een paar dagen moeten afwachten, maar de dreigende taal van Trump belooft weinig goeds.
Europa heeft dus een grote betekenis op het gebied van besturen met respect voor de burger, maar moet zich wel beseffen dat daarmee geopolitiek ook veel op het spel staat. Europa moet niet onder de internationale druk bezwijken en zelf het functioneren van de democratische rechtsstaat verzwakken. Het is van het grootste belang dat de lidstaten van de EU zich niet door de buitenmachten uit elkaar laten spelen, maar de Europese Commissie blijven steunen in het ontwerpen van goede wetgeving en de internationale handhaving daarvan.
Europa moet zich krachtig weren
Europa zal zich tegenover alle machtsinzet van buiten ook adequaat moeten kunnen weren. Het is verbazingwekkend hoe weinig er lijkt te worden nagedacht over vergelding tegen de hybride oorlogsvoering vanuit het Oosten. Maar het is ook de hoogste tijd om nu al na te denken met welke middelen de machtspolitiek van de VS kan worden gepareerd, zo nodig ook met krachtige retaliatie-maatregelen.
Macht kun je misschien het best met tegenmacht bestrijden. Maar het mag niet ten koste gaan van datgene dat je wilt beschermen en dat anderen juist kapot willen maken. Respect voor alle burgers is onze grootste rijkdom, ook al lukt het niet altijd perfect. Dat moeten we ons blijven beseffen en daarnaar blijven handelen.
Bernard ter Haar heeft als topambtenaar gewerkt op de ministeries van Financiën en SZW. Op dit moment is hij bestuurder bij NLFI. Ter Haar schrijft maandelijks voor Investment Officer over de relatie tussen overheid en markt.
