Deze week werd de Nobelprijs voor de economie toegekend aan drie economen die onderzoek hebben gedaan naar de welvaartsverschillen tussen landen. Een belangrijke conclusie van hun onderzoek betreft het belang van goed functionerende instituties. Zonder dergelijke instituties kun je de welvaart wel vergeten.
Het gaat dan bijvoorbeeld om een betrouwbaar en kundig openbaar bestuur, een onafhankelijke rechterlijke macht, en een goed functionerende democratie, die niet alleen de belangen van de welgestelde elite behartigt, maar een evenwichtig pad zoekt in de afweging van alle belangen in de samenleving.
Een betrouwbare samenleving
Een samenleving moet betrouwbaar zijn, zo zou je het ook kunnen omschrijven. Betrouwbaarheid betekent onder meer dat je erop kunt vertrouwen dat iemand doet wat hij of zij zegt. Dat is een ingewikkelde eis vandaag de dag. Na jaren van intensieve factchecking zijn veel media er inmiddels maar moedeloos mee opgehouden. Er is geen einde aan alle leugens en inconsistenties die vooral uit allerlei politieke hoeken worden geventileerd.
Het recente regeerprogramma van ons huidige kabinet is daar helaas ook een voorbeeld van. De politieke kleur van het kabinet doet er wat mij betreft niet eens toe. Het gaat om de kloof tussen de uitgesproken ambities en het werkelijk aangekondigde beleid. Het kabinet zegt vast te willen houden aan de klimaatambities, maar snoeit op de concrete maatregelen die daarvoor nodig zijn. Het kabinet wil de onderwijskwaliteit versterken, maar bezuinigt op onderwijs. Het kabinet wil de bestaanszekerheid vergroten, maar keert de fiscale douceurtjes uit aan de welgestelden. Het kabinet wil een sterk Europa, maar voor Nederland allemaal uitzonderingen, en we willen er minder voor betalen. En zo zijn er tal van andere voorbeelden.
Daarom moeten we enorm oppassen dat het niet een soort pandemie wordt om mooie verhalen zonder inhoud te verkopen.
Het kabinet doet dus niet wat het zegt. Dat is vervelend voor de Nederlandse burger, maar zoals de drie kersverse Nobelprijswinnaars hebben aangetoond, dit is ook slecht voor de Nederlandse economie. Investeerders willen namelijk weten waar ze aan toe zijn. Die hebben niets aan mooie verhalen die vervolgens niet worden waargemaakt. Als je onzeker bent over wat er werkelijk aan beleid wordt gevoerd, bereken je je risico en zie je in veel gevallen maar van de investering af.
Framing is belangrijker dan de werkelijkheid
Niet doen wat je zegt is geen specifiek Nederlands probleem en ook zeker niet alleen een probleem van het openbaar bestuur. Ik denk dat het comité dat de bovengenoemde Nobelprijswinnaars heeft verkozen ook een signaal heeft willen afgeven over zorgwekkende ontwikkelingen in veel ontwikkelde samenlevingen.
Framing van een verhaal is heden ten dage vaak belangrijker dan de werkelijkheid. Dat zien we sterk in de internationale politiek, maar we zien het ook in het bedrijfsleven. Greenwashing is bijvoorbeeld een heel bekend woord geworden. Veel grote bedrijven met een belangrijke uitdaging ten aanzien van de grote transities waar onze samenlevingen voor staan, kiezen voor een verhaal dat heel positief klinkt, maar schril afsteekt bij de werkelijke bedrijfsstrategie die heel erg geënt blijft op de gevestigde orde, en niets van transities moet hebben.
Onbetrouwbaarheid als pandemie
Gebrek aan vertrouwen in elkaar en in de instituties bedreigt de welvaart. Daarom moeten we enorm oppassen dat het niet een soort pandemie wordt om mooie verhalen zonder inhoud te verkopen. Dat is des te prangender omdat onze samenlevingen voor grote uitdagingen staan. Het bestaande is niet duurzaam.
Het mondiale vraagstuk van de klimaatverandering vraagt urgente actie, omdat de klimaatschade van jaar op jaar gigantisch toeneemt. Die actie vraagt dat landen vertrouwen in elkaar hebben, en er niet voor hoeven te vrezen dat andere landen zich als free rider gaan opstellen. Zeker voor Nederland geldt dat wij een grote schaarste kennen als het gaat om ruimte, werkenden, duurzame energie en natuur. Er moeten ingrijpende keuzes worden gemaakt, waarbij ook goed en betrouwbaar uitgelegd moet kunnen worden hoe zorgvuldig belangenafwegingen zijn gemaakt.
Investeerders willen namelijk weten waar ze aan toe zijn. Die hebben niets aan mooie verhalen die vervolgens niet worden waargemaakt.
Als het vertrouwen in de transities ontbreekt, valt het tempo stil en raken we achterop. Dat is geen zorgwekkend toekomstbeeld, het lijkt er helaas sterk op dat dat al een deel van onze huidige werkelijkheid is geworden.
Stap 1: doen wat je zegt
Het is tegelijk zo gemakkelijk en in de praktijk zo ingewikkeld. Doen wat je zegt. Het eerlijke verhaal vertellen dat je ook waar kunt maken. Geen vriendjespolitiek, geen corruptie, geen onhaalbare verkiezingsbeloftes, geen inconsistente beleidswensen.
Maar voor het behoud van onze welvaart in deze turbulente tijden is het essentieel. Betrouwbare instituties, we moeten ze koesteren.
Bernard ter Haar heeft als topambtenaar gewerkt op de ministeries van Financiën en SZW. Op dit moment is hij bestuurder bij NLFI. Ter Haar schrijft maandelijks voor Investment Officer over de relatie tussen overheid en markt.
