Afgelopen donderdag schreef FD-journalist Joost van Kuppeveld een artikel onder de kop “DNB wacht mogelijk een tekort aan kapitaal. Hoe erg is dat?” Ik moest erom glimlachen. Een tekort aan kapitaal is een eufemisme voor een negatief eigen vermogen en voor de meeste bedrijven betekent dat faillissement.
Van Kuppeveld stelde dus eigenlijk de vraag of het erg is als onze centrale bank technisch gezien failliet zou gaan. Zijn verhaal stond niet op de voorpagina, maar op pagina 27!
Als mede-uitvoerder van het ECB-beleid heeft DNB de laatste jaren voor grote bedragen obligaties gekocht met een zeer bescheiden of zelfs negatief effectief rendement. Ook heeft DNB supergoedkope leningen aan banken verstrekt met een wat langere looptijd. Door dat beleid is overliquiditeit gecreëerd die in de vorm van bancaire vorderingen neerslaat aan de passiefzijde van de balans van DNB. Nu de ECB de rente verhoogt, wordt hierover rente betaald. Zo heeft DNB activa die niets opleveren en passiva die steeds duurder worden: een waterdicht verliesmodel.
In de brief die DNB-president Knot hierover al op 9 september aan de minister van Financiën schreef, zegt hij dat DNB momenteel rekent op zo’n 9 miljard euro aan verliezen de komende jaren en dat men een buffer heeft van 11,3 miljard euro . Met een beetje pech lopen de verliezen verder op en resulteert een negatief eigen vermogen. Zoiets moet je je enige aandeelhouder natuurlijk wel laten weten, vandaar die brief. Om de aandeelhouder nog een beetje gunstig te stemmen citeert Knot onderzoek waarmee hij voorrekent dat het ECB-beleid de Nederlandse overheid voor 28 miljard euro aan rentelasten zou hebben gescheeld.
De combinatie van niet-renderende activa en steeds duurder wordende passiva valt DNB niet te verwijten, want dat is de consequentie van het ECB-beleid. Wel kun je vragen stellen bij het risicomanagement en het voorzieningenbeleid nu er al na twee renteverhogingen problemen ontstaan. Zou een onder toezicht staande commerciële bank de wind niet van voren krijgen van DNB?
Wat geeft het?
Blijft de vraag die Joost van Kuppeveld stelt: wat geeft het als DNB een negatief eigen vermogen krijgt en dus, zeg maar, technisch failliet is? Het korte antwoord is dat het vervelend is, maar het functioneren van de centrale bank niet in de weg hoeft te staan. Een centrale bank is geen gewoon bedrijf. Het is extreem onwaarschijnlijk dat zij failliet wordt verklaard.
De centrale bank heeft immers enkele wel heel bijzondere schuldeisers. Iedereen die een bankbiljet bezit, heeft een renteloze vordering op de centrale bank, maar zal die vordering waarschijnlijk nooit innen en al helemaal niet het faillissement van de centrale bank aanvragen. Daarnaast heeft DNB de commerciële banken als crediteuren en verplicht hen tegoeden bij DNB aan te houden. Ook die schuldeisers zullen niet het faillissement aanvragen. Overigens is een kapitaalinjectie door de aandeelhouder ook goed mogelijk.
Er zijn centrale banken die al jaren functioneren met een negatief eigen vermogen. Sterker nog, DNB heeft in het verleden ook wel eens een negatief eigen vermogen gehad. Tussen de twee wereldoorlogen werd de gouden standaard hersteld. Omdat goud geen inkomsten opleverde besloot DNB een deel van de goudvoorraad om te zetten in Britse ponden waarover rente werd betaald. Toen het Britse pond de gouden standaard verliet en scherp in waarde daalde, overtroffen de verliezen van DNB de buffers. Het eigen vermogen werd daarna geleidelijk weer aangevuld door winstinhoudingen.
Een negatief eigen vermogen van de centrale bank is feitelijk geen probleem, maar wel ongewenst. Er kan immers een hoop gedoe over ontstaan, zeker wanneer de overheid besluit tot een kapitaalinjectie.
Test van vertrouwen
Enkele jaren geleden ging ik op de koffie bij een van de directieleden van DNB. Hij vroeg mij hoe lang ik dacht dat de ECB door kon gaan met het onconventionele beleid van negatieve rente en grootschalige opkoopprogramma’s. Ik antwoordde: “daarmee kunnen jullie doorgaan tot het publiek het vertrouwen in het geldsysteem verliest, maar het is waarschijnlijk niet verstandig om proefondervindelijk vast te stellen wanneer dat vertrouwen verloren is”.
Dan stort het stelsel immers in. Hij knikte instemmend, maar zei dat hij er weinig mee kon. Geen van ons beiden kon toen bevroeden dat het vertrouwen nu zou worden getest door een mogelijk technisch failliet van DNB.
Han de Jong is voormalig hoofdeconoom van ABN Amro. Hij schrijft wekelijks voor Investment Officer over economie en markten. Meer informatie over zijn visie kunt u lezen op Crystal Clear Economics.
