Stijgende prijzen, onzekere markten, dreigende recessie. Het betreft geen slecht nieuws. Het is noodzakelijk voor ons voortbestaan als soort. We kunnen gewoonweg niet omgaan met verandering.
Significante verschillen in hoe onze hersenen werken, zijn ruwweg op te delen in twee persoonlijkheidstypes. Angsthazen en degenen zonder vrees. De angsthazen zijn veruit in de meerderheid.
De angst voor verandering viert hoogtij. Iedere verandering die een slechtere of mogelijk een slechtere situatie tot gevolg heeft, zien wij direct als een ramp. Met als gevolg: paniek. Overal in de media worden de huidige ontwikkelingen in de economie uitgebreid toegelicht met rampscenario’s waardoor er massale stress ontstaat.
Stress is een automatische reactie van het lichaam en het brein die ontstaat bij een dreigende situatie of zelfs de mogelijkheid van een dreigende situatie. Ons onderbewustzijn heeft een radar voor gevaar die miljoenen signalen per dag detecteert. Deze radar is zeer negatief ingesteld en speurt non stop naar gevaar.
Hierin is geen enkele ruimte voor nuance. Al het onbekende wordt als gevaar geclassificeerd door onze interne alarminstallatie, waarna er direct tot actie wordt overgegaan.
Liaan of wurgslang
Op zich een perfect systeem dat ons als soort heeft doen overleven. Als stoere holbewoner was er gewoon geen tijd om een dreiging op prioriteit in te schalen of te bekijken wat de dreiging nu daadwerkelijk op de lange termijn betekent. Indien een stuk liaan toch een wurgslang bleek te zijn was het te laat. De interne radar kent ook geen gradatie in gevaar, ieder (mogelijk) gevaar is een dreiging voor ons voortbestaan.
De kleinste mogelijkheid van een dreiging triggert dus al ons overlevingssysteem. Het brein zet op dat moment aan tot de bekende vlucht, vecht of bevries-reactie. Om tot actie over te gaan met een gevaarlijke wurgslang tegenover je, zijn er automatische reacties. De spieren spannen zich aan en het zweet breekt je uit. Al het bloed wordt naar de spieren toe getrokken, weg van de organen, weg van het brein die daardoor minder functioneren. Dat er niet nagedacht wordt en de focus bij paniek en onrust ligt, zien we ook terug in de financiële sector.
Resistent tegen verandering
In een voetnoot van het nieuws stond afgelopen week dat volgens het CPB de financiële sector er goed voorstaat en schokken kan opvangen. De buffers van de banken zijn aanzienlijk en de sector is goed uit de coronacrisis gekomen. Hierdoor kunnen risico’s worden opgevangen. Een risico is nog geen financiële ramp Soms is er winst en soms niet.
De grootste angst is die voor verandering terwijl het vermogen tot aanpassen aan een veranderende omgeving de tweede reden is die ons als soort heeft doen overleven. Wij hebben de afgelopen jaren een enorme resistentie opgebouwd tegen verandering waardoor wij angsthazen zijn geworden die massaal lijden aan neophobia.
Neophobia - de aversie tegen nieuwe objecten, voedsel en omgeving - is een persoonlijkheidskenmerk dat de mogelijkheid tot aanpassen beïnvloedt. Hierdoor wordt een resistentie tegen verandering opgebouwd.
In de natuur zijn vooral vogels minder resistent tegen verandering. Vogels zonder vrees hebben daar veel profijt van. Zodra hun leefomgeving verandert, helpt hun vreesloosheid hen nieuwe voedselbronnen te ontdekken en nieuwe manieren te vinden om te nestelen. Een gezonde dosis angst helpt hen ter bescherming tegen nieuwe dingen zoals auto’s en ramen.
Tot de dood
Het is aangetoond bij mussen dat zij zowel angsthaas als vreesloos kunnen zijn. Sociale wezens zoals mussen kunnen van elkaar leren, dus een mix van vreeslozen en angsthazen in een groep geeft balans en is de reden dat mussen zo goed kunnen overleven in een veranderende omgeving en als soort. Mensen hebben op dit moment een groot gebrek aan vreeslozen. De balans is zoek.
De economische situatie wordt gecreëerd door (de angst van) mensen. Een methode om van angst af te komen is deze in de ogen te kijken. Een Worst Case scenario helpt hierbij, door bij alle mogelijke negatieve financiële veranderingen laag voor laag afpellen wat nu het ergste is wat je kan gebeuren. Zolang dit niet uiteindelijk bij de dood eindigt, valt het voor het brein mee. De economische situatie veranderen begint dus met het veranderen hoe u met verandering omgaat.
Anne Abbenes is financieel psycholoog, trainer/coach, adviseur en onderzoeker van financieel gedrag. Zij is lector Behavioral Finance & Financiële Psychologie aan onder andere de UCLL (Associatie KU Leuven) en bestuurder bij het Financial Psychology Institute Europe®. Daarnaast is zij internationaal (court) mediator, onderhandelaar en arbiter en is zij master in financial planning.
